miejsce

1. Być na swoim miejscu «zajmować odpowiednie dla siebie stanowisko, wykonywać odpowiednią dla siebie pracę»: (...) ważna jest codzienna robota, pewność, że uczestniczy się we wspólnym wysiłku, że widzi się owoce swojej pracy, że człowiek czuje, iż jest na swoim miejscu (...). I. Iredyński, Dzień.

2. Coś, ktoś ustępuje miejsca czemuś, komuś «coś, ktoś wycofuje się skądś, jest zastępowane, zastępowany lub wypierane, wypierany przez coś, kogoś innego»: (...) Pod wpływem Oświecenia kruszył się jednak kontrreformacyjny stereotyp równający polskość z katolicyzmem. Dawna dewocja ustępuje miejsca postawom tolerancyjnym, zgodnym z duchem czasu. Polityka 22/1995.

3. Coś (wszystko) wróciło na swoje miejsce «coś (wszystko) zostało uporządkowane i powróciło do swego poprzedniego stanu»: W Zawrociu wyschły kałuże. Staw cofnął się do swoich poprzednich granic. Lilijka znowu jest małą rzeczką leniwie płynącą wśród łóz, które przestały być wodorostami. Wszystko zatem wróciło na swoje miejsce. H. Kowalewska, Tego lata.

4. Dreptać, stać w miejscu «nie posuwać się w swoich działaniach, nie robić postępów, nie rozwijać się»: (...) Vaclav Klaus przeprowadził powszechną prywatyzację kuponową wedle polskiego projektu, podczas gdy my od lat drepczemy w miejscu. Polityka 23/1995. W nowej sytuacji sprawdził się jego pęd do samokształcenia, przejawiający się uczęszczaniem na przeróżne kursy (...). Okazało się, że słusznie w dotychczasowym życiu zawodowym nie chciał stać w miejscu. J. Rolicki, Gierek.

5. Honorowe, zaszczytne, poczesne, pierwsze miejsce

a) «miejsce do siedzenia (zwykle przy stole), uważane za uprzywilejowane, należące się osobie szczególnie szanowanej»: Na zaszczytnym miejscu, po prawej ręce króla, zasiadł kardynał d’Arquien. M. Komaszyński, Królowa.

b) «uprzywilejowanie pod jakimś względem»: Jeśli kiedyś opublikuję drugie wydanie swej „Ballady hotelowej”, hotel „Sofitel” może w nim liczyć na poczesne, wręcz honorowe miejsce. W. Górnicki, Szerpa.

6. Mieć miejsce «dziać się, odbywać się, zdarzać się, zachodzić»: Zdarzenie miało miejsce w niedzielę późnym popołudniem przy placu Jagiełły w centrum Kłodzka. GWr 18/04/2000.

7. Miejsce odosobnienia «więzienie lub miejsce internowania»: Dziesiątki tysięcy opuszczały miejsca odosobnienia niemal nazajutrz po ogłoszonej 12 sierpnia amnestii. E. Duraczyński, Rząd.

8. Na twoim, waszym itp. miejscu «w twojej, waszej itp. sytuacji, w twoim, waszym itp. położeniu»: Ja bym na twoim miejscu – rzekł – był dobrej myśli. T. Breza, Urząd.

9. Nie ma miejsca na coś «coś nie powinno się gdzieś pojawić, zdarzyć»: Sama poczta elektroniczna to od kilku do kilkudziesięciu maili dziennie. Za każdym z nich stoi konieczność podjęcia decyzji, a w mojej pracy nie ma miejsca na błędy. Cosm 12/2000.

10. Nie móc sobie znaleźć miejsca «być zdenerwowanym, niespokojnym, bezskutecznie próbować się czymś zająć»: (...) nie mógł sobie znaleźć miejsca, wszystko go drażniło, zwłaszcza najbliżsi, którzy zawsze są najbardziej dostępnym celem ataków. WO 29/04/2000.

11. Nie móc usiedzieć na miejscu «być niespokojnym, podnieconym, czuć potrzebę ruchu, działania, zmiany otoczenia»: Felkowi znudziła się służba w okopach. Ruchliwy był chłopak – ani chwili nie mógł usiedzieć na miejscu. J. Korczak, Maciuś.

12. Nie zagrzać gdzieś miejsca «nie zostawać, nie pracować, nie mieszkać gdzieś długo»: Są też oczywiście ludzie, którzy nie potrafią zagrzać miejsca ani w domu, ani w pracy. ŻW 16/11/2001.

13. Nigdzie nie zagrzać miejsca «często zmieniać miejsce pobytu lub pracy»: Wyjechałam za granicę i tak wędrowałam po całej prawie Europie przez ostatnie dwadzieścia lat. Nie zagrzałam nigdzie miejsca, nie znalazłam przystani. TV roz 1996.

14. Ruszyć coś z miejsca; coś ruszyło z miejsca «spowodować postęp w jakichś działaniach, w załatwianiu czegoś; coś po dłuższej przerwie zaczęło być załatwiane, zaczęło się posuwać, rozwijać»: (...) inwestycja w Krynicy, mimo włożonych w nią państwowych pieniędzy, nie ruszyła nawet z miejsca. Polityka 21/2000.

15. Siedzieć na miejscu «przebywać gdzieś stale, nigdzie nie wyjeżdżać»: Zdzisio mógł teraz przez cały czas siedzieć na miejscu i pilnować interesu. J. Iwaszkiewicz, Panny.

16. Tu nie miejsce; nie pora i (nie) miejsce; ani pora, ani miejsce (na coś) «to nie jest odpowiednia sytuacja, odpowiedni moment na coś»: Nasze zaperzenie (...) przerwał scenicznym szeptem Janek, uważając – i słusznie – że ani pora, ani miejsce na podobny dyskurs. K. Gałczyńska, Nie wrócę.

17. Wskoczyć na czyjeś miejsce «objąć po kimś jakieś intratne stanowisko, przejąć rolę itp., korzystając z nadarzającej się okazji»: Ludzie szczury. Wszyscy, począwszy od szefa, a skończywszy na sekretarce. Czuję ich oddech na plecach. Jest taki jeden Witek i tylko czeka, żeby wskoczyć na moje miejsce. M. Piątkowska, L. Talko, Talki.

18. Zająć czyjeś miejsce; przyjść, wejść na czyjeś miejsce «przejąć czyjąś funkcję, nastąpić po kimś»: Janusz Rolicki, po dwóch i pół roku kierowania „Trybuną”, przestał być wczoraj naczelnym pisma. Jego miejsce zajął Andrzej Urbańczyk, poseł SLD, rzecznik prasowy klubu. Rzecz 19/01/2000.

19. Zginąć, zabić się, zabić kogoś itp. na miejscu «zginąć, zabić się, zabić kogoś itp. od razu, natychmiast»: Kierowca, który stracił panowanie nad pojazdem, zginął na miejscu. Metr 07/03/2001.

20. Z miejsca «od razu, natychmiast»: – Bartek jestem! – z miejsca przeszedł na „ty”. W. Kowalewski, Bóg.

21. Znać swoje miejsce «mieć świadomość swojej (zwykle nie najwyższej) pozycji w grupie, znać swoje obowiązki»: Był to świat zbudowany hierarchicznie i każdy tam znał swoje miejsce. A. Szczypiorski, Początek.

22. Znaleźć, mieć gdzieś swoje miejsce «dobrze się czuć gdzieś, być akceptowanym w jakimś środowisku, być potrzebnym komuś»: Co pomogło ci uwierzyć w siebie? (...) Właśnie sport. Dzięki temu zaakceptowałam siebie taką, jaka jestem i znalazłam swoje miejsce w życiu. Cosm 2/2001.

Coś jest czyimś czułym miejscem zob. czuły 1.

Coś znalazło gdzieś (swe, swoje) miejsce zob. znaleźć 4.

Czas stanął, zatrzymał się w miejscu zob. czas 7.

Czyjeś słabe miejsce zob. słaby 1.

Mieć oczy w mokrym miejscu zob. mokry 1.

Mieć wszystkie klepki na miejscu zob. klepka 2.

Miejsce wiecznego spoczynku zob. spoczynek 2.

Odprowadzić kogoś na miejsce wiecznego spoczynku zob. spoczynek 3.

Postawić się, stawiać się na czyimś miejscu zob. postawić się.

Słabe miejsce czegoś zob. słaby 2.

Stawiać kogoś, coś na pierwszym miejscu zob. pierwszy 7.

Trafić, uderzyć itp. w czyjeś czułe miejsce zob. czuły 2.

Trup na miejscu zob. trup 5.

Ustronne miejsce zob. ustronny.